Spis treści
Celem tego artykułu jest porównanie wody z innymi napojami oraz ich wpływu na zdrowie dziecka. Zarówno w przypadku dorosłych jak i dzieci codziennie zapotrzebowanie na wodę pokrywają nie tylko płyny, ale również pożywienie. Szczególnie warzywa i owoce są bogate w wodę. Specjaliści szacują, że pożywienie dostarcza nam około 20% potrzebnej wody, natomiast resztę uzupełniamy w postaci różnych napojów1Scientific Opinion on Dietary Reference Values for water, EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition, and Allergies, EFSA Journal 2010; 8(3):1459. Jakie napoje są jednak wskazane? Co najlepiej dać do picia niemowlęciu? Jakie napoje podawać dzieciom po pierwszym roku życia?
Najpierw mleko matki
Sytuacja jest jasna w przypadku najmłodszych niemowląt – tych do 6 m.ż. Ze względu na ich szczególne potrzeby, u nich źródłem wody jest tylko mleko mamy (ewentualnie mleko modyfikowane, które pomoże wybrać lekarz, gdy karmienie piersią nie jest możliwe), nie ma potrzeby dodatkowego podawania wody nawet w upalne dni2Poradnik karmienia piersią, Polskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHiŻDz), Warszawa, 2016. Gdy jednak zaczynasz rozszerzać dietę maluszka, wprowadzenie dodatkowych płynów jest niezbędnym krokiem. Naturalnym elementem diety jak najwcześniej powinna stać się dobrej jakości woda, gdyż to najprostszy sposób zbudowania zdrowego nawyku jej picia3Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież, Standardy Medyczne/Interna, 2010, T. 1, 7–15. To właśnie woda powinna być pierwszym po mleku płynem podanym dziecku. Najlepiej przyzwyczaić je do picia wody jak najwcześniej, zanim jeszcze pozna smak innych napojów. 1000 pierwszych dni życia to kluczowy moment kształtowania się nawyków żywieniowych, wtedy najłatwiej wykształcić u dziecka zwyczaj picia wody, który pozostanie z nim także w wieku dorosłym, z korzyścią dla jego zdrowia.
Soki dla niemowląt i małych dzieci
Dla niemowląt niepodważalnie najlepsza jest woda. Wczesne dzieciństwo to niezwykły czas kształtowania się nawyków żywieniowych4Mika M., Matuszczyk P., Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych u niemowląt i małych dzieci, Standardy Medyczne Pediatria, 2017, T. 14, 733-738, dlatego w przypadku niemowląt soki owocowe nie powinny być traktowane jako napój zastępujący wodę, nie służą też zaspokajaniu pragnienia5Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.. Według aktualnych rekomendacji Amerykańskiej Akademii Pediatrii z 2017 roku najnowszych polskich zaleceń żywienia niemowląt PTGHIŻ z 2021, soki owocowe nie dają dzieciom poniżej 1. roku życia żadnych korzyści żywieniowych i dlatego nie powinny być uwzględniane w diecie niemowląt6Heyman MB, Abrams SA, Section on gastroenterology, hepatology and nutrition, Committee on Nutrition. Fruit juice in infants, children and adolescents: current recommendations. Pediatrics 2017;139:e20170967..
Pomimo widocznych na pierwszy rzut oka pewnych różnic, stanowiska towarzystw naukowych są zbieżne: to woda oraz świeże owoce (i warzywa) w postaci dostosowanej do wieku dziecka powinny być preferowane w żywieniu niemowląt i małych dzieci7Horvath A., Szajewska H., Burza w szklance soku – komentarz do wytycznych AAP, STANDARDY MEDYCZNE PEDIATRIA, 2017, T. 14, 754-755.. Eksperci są jednomyślni – wysokie spożycie soków owocowych może potencjalnie zmniejszyć ilość spożycia białka, tłuszczów i żelaza w diecie na korzyść zbyt wysokiego spożycia cukrów prostych, które w nadmiarze przyczyniają się do zwiększenia ryzyka próchnicy.
Jeżeli dziecko przez cały czas chodzi z butelką i popija z niej słodki płyn, kiedy tylko ma na to ochotę, może to negatywnie wpłynąć na stan zębów i prowadzić wręcz do tzw. próchnicy butelkowej. Po spożyciu produktów bogatych w cukier przez około 15 – 30 minut tworzą się kwasy w płytce nazębnej, dlatego zbyt częste ich spożywanie może powodować nieustającą demineralizację szkliwa8Herman P. Prawidłowa dieta i jej wpływ na jamę ustną, Journal of Clinical Healthcare 4/2016, 25-29. Częste podawanie dzieciom słodkich płynów (także soków) jest czynnikiem ryzyka rozwoju próchnicy zębów9Olczak-Kowalczyk D. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Stomatologii Dziecięcej (PTSD), Sekcji Stomatologii Dziecięcej Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego, Polskiego Oddziału Sojuszu dla Przyszłości Wolnej od Próchnicy (ACFF) i konsultanta krajowego w dziedzinie stomatologii dziecięcej dotyczące związku sposobu karmienia dziecka w 2. roku życia z próchnicą wczesnego dzieciństwa, Nowa Stomatol 2017; 22(1): 45-52.
Napoje owocowe – czy warto je podawać?
W prawidłowej diecie niemowlęcia i małego dziecka nie ma miejsca na słodzone czy gazowane napoje10Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2013.. Soki i słodzone napoje, słodycze oraz inne dosładzane sacharozą produkty dostarczają nadmiaru cukru, co przyczynia się do rozwoju próchnicy zębów, zaburzeń łaknienia i zaparć11Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2013.. Wiele badań wskazuje też na związek pomiędzy spożyciem słodkich napojów a występowaniem otyłości12Suliga E, Żywieniowe czynniki ryzyka otyłości dzieci i młodzieży, e-Wydawnictwo NCBKF, 2014:5-10. Wśród chorób, których rozwojowi może sprzyjać spożycie słodzonych napojów najczęściej wymienia się także cukrzycę typu 2, chorobę refluksową a picie tych napojów może też nasilać dolegliwości w przypadku schorzeń układu pokarmowego oraz alergii pokarmowych13Jarosz M, Rychlik E. Napoje słodzone gazowane i ich związek z powstawaniem chorób dietozależnych. Stand Med 2007, 4(1): 109-114.. Dlatego, aby zaspokoić pragnienie dziecka, warto podawać do picia wyłącznie wodę!
Herbatki dla niemowląt i małych dzieci
Warto cały czas pamiętać o jednym: w żywieniu najmłodszej części populacji – niemowląt i dzieci, zaleca się wodę pitną dobrej jakości14Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież, Standardy Medyczne/Interna, 2010, T. 1, 7–15. Herbata nie jest zakazana, jednak ważne by podawanie jej nie wpłynęło na nawyk picia wody i co ważniejsze: by nie zawierała dodatku cukru15Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.. Według obecnych zaleceń ze względu na ryzyko próchnicy i kształtowania się nieprawidłowych preferencji żywieniowych należy w diecie niemowlęcia unikać cukru. Nie należy do pokarmów podawanych dziecku dodawać cukru i syropów owocowych na bazie cukru (także do wody i herbaty)16ESPGHAN Committee on Nutrition, Agostoni C, Braegger C, Decsi T i wsp. Breast-feeding: A commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2009;49:112-125..
Podając herbatę, warto pamiętać, że jest ona źródłem kofeiny, która w nadmiarze powoduje u dzieci bezsenność, trudności z koncentracją i drażliwość. Jeśli już w 1. roku życia przyzwyczaisz swoje dziecko do picia wody zamiast soków lub innych napojów zrobisz bardzo istotny krok dla zdrowia w przyszłości17Poradnik żywienia niemowląt, Medycyna Praktyczna, Kraków 2014.
Herbatka z kopru włoskiego
Według najnowszych zaleceń PTGIHŻ z roku 2021 i braku odpowiednich danych – nie zaleca się podawania oleju i herbaty z kopru włoskiego dzieciom do ukończenia 4 roku życia.
Woda z glukozą
Wbrew obiegowej opinii nie istnieją rekomendacje odnośnie dopajania zdrowych niemowląt i dzieci glukozą18Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń dotyczących spożycia wody i innych napojów przez niemowlęta, dzieci i młodzież, Standardy Medyczne/Interna, 2010, T. 1, 7–15. Podawanie niesłodzonych pokarmów uzupełniających zaleca się nie tylko z powodu długofalowego wpływu na zdrowie dziecka, ale także kształcenia właściwych przyzwyczajeń i preferencji żywieniowych w późniejszym życiu19Agostoni C, Decsi T, Fewtrell M I wsp.; ESPGHAN Committee on Nutrition. Complementary feeding: a commentary by the ESPGHAN Committee on Nutrition. JPediatr Gastroenterol Nutr 2008;46:99-110..
Napoje mleczne dla niemowlaka
Podstawa żywienia w pierwszym roku życia to karmienie piersią lub mlekiem modyfikowanym20Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.. Zgodnie z aktualnym stanowiskiem ekspertów nie należy stosować mleka krowiego jako głównego napoju przed ukończeniem 12. m.ż., można ewentualnie zastosować małe ilości mleka krowiego do przygotowania pokarmów uzupełniających21Fewtrell M. i wsp., Complementary feeding, A position paper by the ESPGHAN committee on nutrition. J PEDIATR GASTR NUTR, 2017, 64.1 119-132. Ze względu na nieodpowiedni skład zdecydowanie nie należy natomiast stosować u niemowląt mleka koziego lub owczego. Między 9 a 12 m.ż. można podać ser, kefir, jogurt dla niemowlaka i tak jak wszystkie nowe produkty należy je wprowadzać stopniowo, obserwując reakcję dziecka i zaczynając od małych ilości22Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.. Te mleczne pokarmy uzupełniające nie mają jednak na celu zaspokojenia pragnienia czy zastąpienia wody.
Zasada jest prosta: aby zaspokoić pragnienie dziecka podawaj mu do picia wyłącznie czystą wodę dobrej jakości, dzięki prawidłowemu żywieniu najlepiej wykorzystasz okno możliwości jakim jest 1000 pierwszych dni życia. Przyzwyczajanie dziecka już w 1. r.ż. do picia wody ma ogromne znaczenie w profilaktyce otyłości23Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338. i jest inwestycją na przyszłość.
Zdrowe nawodnienie mamy i maluszka
Wprowadzone zmiany zostały zapisane.